„Gnój” – Wojciech Kuczok

Tytuł: Gnój
Autor: Wojciech Kuczok
Rok wydania: 2003
Wydawnictwo: W.A.B.

Liczba stron: 212

Początek roku 2010-tego, a tak mi się przynajmniej wydaje, idę ulicą miasta, które jeszcze wtedy z racji braku większej z nim styczności robi na mnie wielkie wrażenie…  teraz budzi tylko smutek i niechęć. Przede mną rzecz niebywała i nieczęsto powtarzalna – happening z udziałem książek. Można wybrać jedną, przeczytać jej fragment do mikrofonu na środku ulicy, a później zabrać ze sobą do domu. Książki nieciekawe, ale biorę jedną, opasłą, sławnego autora, która to po dziś dzień leży nietknięta na półce. Wykonuję swoje zadanie, a następnie mikrofon przekazuję kolejnej osobie. Młodemu mężczyźnie, który mówi, że nie chce żadnej książki, ale za to przeczyta fragment ze swojej ulubionej pt. „Gnój”. Pamiętam lekki uśmiech na twarzy mojej mamy wywołany tym tytułem, nieco mniej sam fragment książki.

Po 4 latach, natrafiając na publikację, chciałam ów fragment sobie przypomnieć. Powyższą książkę przeczytałam od deski do deski, ale nic z niej nie wydawało mi się znajome. Bo właściwie to fragment może wcale z niej nie pochodził, a był wierszem Staffa o tym samym tytule? Może, pamięć zawodzi, a mnie pozostała książka, która może wcale nie została przez nikogo zarekomendowana.

„Gnój” to historia o rodzinie, można by rzec, patologicznej, której głównym atrybutem jest pejcz. Narrator powieści, syn starego K. wielokroć otrzymuje od niego razy, które wraz z wiekiem przeradzają się w gnębienie słowne. Nie tylko przemoc fizyczna jest tu na porządku dziennym. Rodzice dziecka dzień w dzień wszczynają awantury, rzucając niemałym wianuszkiem przekleństw. Są do tego tak przyzwyczajeni, że jak sam bohater wspomina, nawet gdy są w czymś ze sobą jednogłośni, nie potrafią rozmawiać bez podnoszenia głosu. Wizję takiego życia opisuje narrator książki ani na jednej z jej kart, nie ujawniając swojego imienia, a ograniczając się jedynie do przezwiska, jakim był nazywany – gnój.

Książka porusza trudny i przygnębiający problem, jednak mimo swojej tematyki nie przytłacza tragizmem. Opowiedziana jest z punktu widzenia osoby przyzwyczajonej i właściwie pogodzonej ze swoją sytuacją, która na każdym kroku, bo w szkole jak i sanatorium napotyka ponurą rzeczywistość i nieciekawe towarzystwo. Właściwie to zawarte są w niej wątki humorystyczne, karykaturalnie wręcz ukazujące co po niektóre postaci, wywołujące ironiczny uśmiech, jak i pobłażanie względem bohaterów.

Tuż obok tragedii maltretowanego dziecka ukazana jest również tragedia samego starego K. Człowieka w jakimś stopniu ambitnego i przekonanego o własnej wartości, jednakże całkowicie niespełnionego życiowo. Z jednej strony chcącego dla swojego syna, by ten w przyszłości doznał lepszego życia niż on sam. Z drugiej znowu nie zapewniający mu bezpieczeństwa, używający wobec niego pejcza, chcąc zaspokoić swoją rządzę władzy na kimś.

„Gnój” napisany jest językiem nietypowym dla książek, bo dosadnie prostym, charakterystycznym dla osób z nizin społecznych, z jakich pochodzili bohaterowie. Jak na śląską rodzinę przystało nie mogło obyć się też bez gwary pochodzącej z tego rejonu. Oprócz tego autor zastosował liczne neologizmy i wyliczenia. Czasem wręcz odpychające, jak w przypadku wątku ze śliną (który to fragment nieszczęśliwie przypadło mi czytać w trakcie posiłku).

Jeśli chodzi o publikację, czyta się ją szybko, chociaż jest to głównie zasługa niewielkiej liczby jej stron. Na pewno jest to książka nietuzinkowa i jeśli ktoś chciałby przeczytać coś innego od otaczających nas zewsząd typowych, amerykańskich czytadeł, w dodatku z niełatwą tematyką będzie to publikacja dla niego.